ky thuat uon cay canh bonsai
Mỗi thế kiểng đều phải cắt tỉa, uốn sửa đúng tàn, đúng điệu, không thừa không thiếu. Ngay cả ngọn cây cũng có nhiều cách diễn đạt khác nhau tùy theo tâm ý của mỗi người. Nếu uốn cho ngọn cao lên gọi là “tàn vỏ”, thể hiện sự vươn lên và ngụ ý tự thị tự kiêu. Uốn thấp gọi là “tàn văn”, mô tả sự khiêm tốn. Uốn vừa là “trung dung”. Các tàn nhánh cũng dựa theo các nguyên lý âm dương “âm cực dương sinh, dương cực âm sinh” cốt tạo nên sự cân đối kết hợp. cho nên, có nhiều nghệ nhân rất nghiêm khắc với cách tỉa cành, cắt ngọn, dựa trên ba nguyên tố Thiên – Địa – Nhân.
Chơi cây xanh cảnh là một nếp văn hoá truyền thống của dân tộc ta. Ban đầu thú chơi này chỉ có những gia đình quyền quý. Ngày nay, thú chơi cây cảnh đã phổ biến đến nhiều tầng lớp, đặc biệt lớp người lớn tuổi. Người xưa có câu: yêu cảnh, yêu hoa hoá ra yêu đòi. Nhìn một chậu cây cảnh, ta sẽ thấy giao hội trọn vẹn hay một phần vũ trụ. Trong cái nhìn tổng thể, ta sẽ thấy được cái hùng vĩ của một cây đại thụ trong tự nhiên. ngoại giả còn cảm nhận được mối giao hoà giữa thiên nhiên và con người, biểu lộ triết lý con người có thể hoàn thiện tự nhiên chứ không thể sáng tạo tự nhiên
Nhiều thế cây khá phổ thông hiện thời như: thế “Trực cảm” biểu trưng đức tính ngay thẳng, liêm khiết, bộc trực; thế “Huyền nhai” diễn đạt tâm hồn thoáng đãng, lãng mạn, phong túc; thế “Xiêu phong”, thế “Hoành phi” chỉ tinh thần vươn lên, quyết không khuất phục trước bạo lực. tổng thể, cũng như cây cảnh theo môn phái cổ điển, mỗi thế cây cảnh đều biểu hiện một tính cách độc đáo riêng. Tùy tâm tính của người chơi mà chọn dáng cây sao cho thích hợp.Giới chơi cây cảnh, ngoài khoa học lão hóa, thu gọn dáng cây, họ còn lắp ghép cây cảnh vào đá núi, san hô, gốc cây khô… để tạo ra một khoảng thiên nhiên thơ mộng đầy ấn tượng như: cảnh cây đa bến cũ, cảnh hang động sầm uất, cảnh ghềnh đá chông chênh, cảnh miền quê êm ả… cố nhiên để việc lắp ghép đạt đến nghệ thuật tuyệt vời đòi hỏi nghệ nhân phải có trình độ thẩm mỹ cao, óc hình dung phong phú.Qua thú chơi cây cảnh, ở chừng đỗi nào đó, ta có thể nói, con người đã sáng tạo ra quang cảnh thiên nhiên sinh động và quyến rũ. Thật là hích, sau những giờ khắc cần lao cực nhọc, ngồi bên ly trà xanh bốc khói, ngắm nhìn cảnh sắc thiên nhiên thơ mộng được thu hẹp trong chậu cây cảnh mi ni đặt trên bàn nước, sẽ thấy tâm hồn thanh tú, phiêu bồng.
hiện tại, thú chơi hoa và cây kiểng đã trở thành một nhu cầu, nhu cầu hưởng thụ và thư giãn, nhu cầu thưởng thức và sáng tạo nhằm vươn tới chân – thiện – mỹ. dù rằng cây cảnh hiện thời bị chi phối bởi nhiều thiên hướng thẩm mỹ và nhiều môn phái khác nhau nhưng hết thảy đều cùng hướng về cái đẹp, cái đẹp trong mối quan hệ giữa con người với con người và giữa con người với thiên nhiên
cay canh bonsai Mỗi người đều nhìn vẻ đẹp bằng cái tâm, bằng sự thí điểm, cũng như nhà văn Sơn Nam cho biết cây kiểng đóng vai trò viên ngọc, cái đỉnh đồng. Nó gần gũi với con người và thơ mộng như một bài thơ siêu thăng, đôn hậu. Có người đam mê đến nỗi muốn thổi hồn vào từng gốc cây và trân trọng như gìn vàng giữ ngọc. Nhà thơ Cao Bá Quát cả đời chỉ bái phục có hoa mai “nhứt sinh đê thủ bái mai hoa”. Nguyễn Trung Ngạn coi mai hơn hẳn các loài hoa khác “Dã mai cốt cách nguyên phi tục”. Phan Kế Bính đã từng viết: “Nhàn cư vô sự”, lúc nhàn hạ thánh sư ta tiêu khiển bằng cách đắp đá trồng cây để ký thác hoài bão, di dưỡng xem và giữ cho thần chí được khoan khoái.
the cay dep chả hạn như mai, trúc, tùng đẹp vì nó biểu trưng cho những đức tính cao quý “ngự sử mai, quân tử trúc, lang quân tùng”. Mai, đào khả ái, thanh cao lại còn là hoa Tết, là sứ giả của mùa Xuân. Cây liễu biểu trưng cho vẻ đẹp của đàn bà “mình liễu, liễu yếu đào tơ”.
Tomlinson, bậc thầy về Bonsai thế giới cho biết Nhật đã suy tôn vẻ đẹp của thiên nhiên bằng cách đưa cây vào chậu và nâng nó lên thành triết lý sống, một hình thức nghệ thuật lý tưởng mang đậm dấu ấn tự nhiên và tâm hồn người nghệ sĩ.
Cây cảnh có trăm ngàn cái đẹp, đẹp về hình thức lẫn nội dung, đặc trưng là công dụng xã hội, nhưng cái đẹp thường là cái chẳng thể giải nghĩa được. do vậy nhà văn Sơn Nam đã viết: “Non bộ và cây kiểng bắt nguồn từ một triết lý, nói nôm na là một đạo nghệ, đạo nghĩa”.
chậu cây cảnh nhỏ Cây cũng có thứ thanh cao, có thứ tầm thường, có thứ nhã, có thứ tục (**) nên hầu hết những người sành điệu đều chọn những cây có hiệu quả thanh cao và có giá trị nghệ thuật để đưa vào chậu, chả hạn như sung, ngâu, nguyệt quới, mai vàng, khế, lựu… hoặc những cây mang tính trầm ngâm, u tĩnh, tiêu biểu cho sự ẩn dật như sanh, si, gừa, bồ đề…
Thời phong kiến, các bậc vua chúa còn phân chia cây kiểng ra làm nhiều thứ bực: vua chơi cây trắc bách diệp, quan đại thần chơi cây loan, nho sĩ chơi cây si và bậc no đủ chơi cây liễu. Người chơi cây kiểng ít nhiều đều chịu ảnh hưởng của triết lý phương Đông. Lão Tử cho thấy “Đại khối điềm tĩnh vô ngôn”, một cây kiểng vạn thọ năm cũng giống như một ông già minh triết đang trầm ngâm trước trời ơi bát ngát.
Người Huế ngoài những cây kiểng uốn sửa theo quy cách cung đình, họ còn thích chơi những cây có trái sum sê biểu tượng cho sự sung mãn, phát tài, đặc biệt là những cây có hoa thơm man mác, dịu dàng.
Về mẫu mã (style), người chơi kiểng cổ thường sắp xếp theo cá tính tam cương ngũ thường, xuy phong mẫu tử hoặc tam tòng tứ đức nhằm tạo nên những khuôn mẫu luân lý và đạo đức cổ nhân. Mỗi cây kiểng, mỗi dáng thế ngoài vẻ đẹp hình thức còn mang một ND sâu kín mà người chơi muốn gởi gắm vào đó “Tâm ư trung hình ư ngoại”.
tiên sư ta nghiệm thấy rằng “Sơn trung tự hữu thiên niên thọ. Thế thượng nan phùng bách tuế nhân” (Trên núi ngàn năm cây vẫn có. Trên đời khó gặp người trăm tuổi).
Bonsai có nguồn cội từ Trung Quốc và PT mạnh ở Nhật, một hình thức nghệ thuật mô phỏng thiên nhiên và được coi là những tác phẩm nghệ thuật sống, đòi hỏi người chơi không chỉ có một tâm hồn nghệ sĩ, một bàn tay khéo mà còn phải hiểu biết về đặc điểm sinh thái của từng loài cây và khoa học nuôi trồng. Mỗi cây Bonsai là một tác phẩm độc đáo, không thể có hai cây hoàn toàn giống nhau và cũng không có cây nào đạt tới mức hoàn thiện. Kiểng Bonsai rất thảnh thơi. và thiên nhiên nhưng hàm chứa một định nghĩa nhẫn nhục, từ tốn, tượng trưng cho tinh thần chịu đựng, trầm tĩnh, nghiêm trang và đức hạnh.
Đối với cây kiểng phương Nam, đòi hỏi người chơi phải có trình độ cao về tay nghề vị mỗi lối chơi, mỗi thế kiểng đều mang một công dụng triết lý. hình thức nghệ thuật nầy được uốn sửa theo tích tụ, vật linh hoặc những hình tượng về đạo nghĩa như thế phụ tử, mẫu tử, phu phụ, huynh đệ, tỉ muội, xuy phong, long thăng, long giáng, hạc lập, nhứt trụ kình thiên…
Những tình nhân thích tự nhiên xoành xoạch xử sự với cây kiểng như một bạn hiền và còn coi đó là một nguồn cảm hứng bất tận, giúp họ vươn tới cái đẹp để hoàn thiện cuộc sống.
Lão Tử và Trang Tử khuyên con người hãy quay về với tự nhiên, phải sống tương sinh tương hòa với trời ơi đất hỡi cỏ cây. Người chơi cây kiểng cảm thấy tự nhiên như gần gũi bên mình, trời đất ơi bát ngát như gom về một mối. Người Trung Quốc cũng gọi cây cảnh thu nhỏ là Penjing, là bức tranh ba chiều và là một thứ thơ ca lặng im. Ông cha ta chơi cây kiểng không những quan tâm tới “nhứt hình, nhì thế, tam chi, tứ diệp” có nghĩa là nặng về dáng cây, thế kiểng, tàn nhánh, lá mà còn yêu tiếng chim hót trên cây, tiếng dế trong hốc đá và cả ánh trăng thanh trong những đêm hè.
Chơi cây cảnh, người xưa chú trọng đến 4 nguyên tố: nhất hình, nhì thế, tam chi, tứ diệp. Chính nên, ta thấy cây cảnh uốn lượn thành 3 tầng, 4 đoạn thân, 5 chùm nhánh là để biểu trưng cho tam cương (triều thần, phu tử, phu phụ), ngũ thường (nhân, lễ, nghĩa, trí, tín), tam tòng (tại gia tòng phụ, xuất giá tòng phu, phu tử tòng tử) và tứ đức (công, dung, ngôn, hạnh).Các nghệ nhân còn sáng tạo nghệ thuật chơi cây cảnh với đặc tính tư cách hoá cây thành những con vật gần gũi trong thiên nhiên như: nai, ngựa… đến những loài vật có hình tượng như: cá hoá rồng, bộ rễ với nét rồng, thường gặp nhất là thế rồng lên (thăng long), rồng xuống (hạ long, long giáng) hay thế rồng bay hoặc cuồn cuộn cả một đàn rồng mẹ, rồng con (quần long).Chơi cây cảnh lên đến hoàn thiện khi người xưa lấy 10 cây hoa cảnh dáng thế (thập toàn) tạo thành 3 bộ chính làm chủ chốt cho nghệ thuật cây cảnh. Đó là tứ linh, tứ quý và tam đa.
Tứ linh gồm 4 loại cây: đa, sung, sanh, si ứng với tứ hình trong động vật: long, lân, quy, phượng. Đây là những cây gỗ lưu niên cùng họ hàng ruột thịt với nhau, chịu được nắng mưa mà vẫn 4 mùa xanh tươi, nhân giống dễ dàng (giâm, chiết, ghép).Bộ tứ quý gồm: tùng, trúc, cúc, mai ứng với tứ bình, hợp với tứ thòi (xuân tùng, hạ trúc, thu cúc, đông mai) biểu đạt ước muốn hạnh phúc vĩnh cửu của con người.Bộ tam đa gồm 3 loại cây: sung, lộc vừng, vạn thọ vô cương, ứng với Phúc – Lộc – Thọ.
Thú chơi cây xanh cảnh ở nước ta có từ thòi xa xưa, chủ yếu là xã hội thượng lưu, chơi để dưỡng tâm, dưỡng thần, tránh dục vọng. Cũng không ít người mua cây cảnh để thêu dệt thêm cuộc sống sang giàu, quyền thế của mình. Thời phong kiến, nghệ thuật chơi cây cảnh từ dân gian đến chốn cung đình ít nhiều chịu ảnh hưởng trường phái cổ điển Trung Quốc. Theo trường phái này, cây cảnh bất luận loại gì cũng phải mang dáng vẻ của những con vật quý hiếm như: long, lân, quy, phượng, hạc, lộc.Bộ tứ linh long, lân, quy, phượng biểu tượng cho quyền lực, thành đạt, vạn thọ, phú quý. Hạc, lộc trình bày sự phong lưu, thanh tao, hạnh phúc. Mỗi phong thái của mỗi con vật cũng hàm chứa những hoài bão riêng. Thế “Thần long bái vĩ”, thế “Mãnh hổ giáng lâm” tả sự mong ước có sức mạnh, thâu tóm quyền lực, làm nên sự nghiệp lớn lao. Thê “Phượng hoàng đăng sơn”, thế “Bạch hạc đơn vũ” nói lên niềm thèm khát tự do, an nhàn, hạnh phúc. Ngoài các thế, dáng cây cảnh nói trên, còn có nhiều thế, dáng khác do nghệ nhân tự tạo, ký thác hoài bão của mình.hiện tại, người chơi cây cảnh chạy theo môn phái cây cảnh Hà Lan, Nhật Bản. bởi thế, trường phái cây cảnh cổ điển không còn chiếm địa vị độc tôn. Theo các môn phái cứ để cây cảnh tăng trưởng vô tư, tự nhiên. tuy thế, muốn cho cây có bộ cỗi rễ hấp dẫn, chi nhánh cân đối, có tư thế đạt đến nghệ thuật lý tưởng thì cũng phải cần đến bàn tay điêu luyện của nghệ nhân giàu óc mường tượng và lòng bền chí, nhẫn nại. Một cây xanh cảnh đẹp rất chú trọng đến bộ gốc, rễ. Từ bộ cội rễ kết hợp, cân đối có sẵn, người chơi cây cảnh sẽ gửi gắm tâm sự, tình cảm của mình qua cách tự tạo ra các thế cây.
Trong cuộc sống hấp tấp hôm nay, những lúc gần gụi với cây cảnh tâm hồn tôi sẽ trở nên thanh tú, nhẹ nhàng và tạo ra được những xúc cảm dương tính, cuộc thế sẽ chứa chan vui sướng. Càng quan tâm đến chúng, chúng sẽ càng chia buồn sẻ ngọt với chúng tôi. Khách Tây ba lô đến Việt Nam mỗi lần nhìn các cụ già mê say nhắm nhía từng chậu kiểng hoặc trầm tư trước những cục đá vô tri vô giác đều không khỏi ngạc nhiên về thái độ và thời trang thư thả tự tại của con người Việt Nam.
Ngày nay, người chơi kiểng không còn những nét buộc ràng và gò bó như xưa, nhứt là từ khi kiểng Bonsai phát triển mạnh. Khác hơn kiểng thế HN và kiểng cổ Nam Bộ,
Vào những ngày giáp Tết cựu truyền dân tộc, cây cảnh đủ loại, đủ cỡ, mang nhiều dáng vẻ độc đáo xuất hiện tản mát trong khu chợ hoa muôn màu, muôn sắc, ngạt ngào hương thơm, cuốn hầu hết dân chơi cây cảnh sành điệu từ các nơi đến thưởng lãm.Nghệ thuật chơi cây cảnh ở nước ta khái quát tuy có tương tác các môn phái Nhật Bản, Hà Lan. Trung Quốc… nhưng vẫn giữ được bản sắc văn hóa độc đáo của dân tộc. Chơi cây cảnh dù là trường phái hiện đại hay cổ điển vẫn là thú chơi sung túc, thanh nhã, vừa có tính nghệ thuật vừa mang ý nghĩa triết lý sâu sắc. Qua thú chơi cây cảnh, con người đã gửi gắm vào đó ái tình quê hương xứ sở, đồng thời biểu lộ ý chí vươn tới chân – thiện – mỹ…
Đất Thăng Long đã từng nổi danh với những vườn ngự uyển thời Lý, Lê nay vẫn còn ghi trong sử sách. đặc thù cây thế ở vùng đất nghìn năm văn vật thường tạo dáng theo một chủ đề nặng về luân lý, đạo đức như thế tam đa, ngũ phúc, phụ tử, huynh đệ, song thụ và thường dùng 4 dáng chính như: trực, hoành (nằm ngang), huyền (thác đổ), xiêu (nghiêng). Nhưng phần đông các cụ lại thích dáng trực để biểu hiện cho sự ngay thẳng cương trực, các dáng khác tuy đẹp và lãng mạn nhưng lại mềm mại, gãy đổ.
Để có những chậu cây cảnh trước hết phải lấy cây từ nơi hoang dại như sung, si, thông, trắc cũng có thể cấy ghép ở vườn, trồng vào chậu như khế, me, tùng, mai…
Những nghệ nhân đầy tâm huyết với nghệ thuật cây cảnh hài lòng từ 10 – 20 năm để hoàn chỉnh một cây thế với những nguyên tắc tạo hình tỉ mỉ và nghiêm ngặt. Gây dựng một chậu cây cảnh lâu năm ko phải dễ dàng ai cũng làm được, huống hồ là cả một vườn cảnh. Mỗi người có cách cảm nhận khác nhau và do vậy bồn cảnh cũng có những kiểu dáng khác nhau. Người lớn tuổi, tính tình mô phạm, thích mẫu mã chịu ảnh hưởng của nho giáo, biểu đạt những thế cây: Phúc – Lộc – Thọ, ngũ phúc, phu tử, mẫu tử, huynh đệ, bằng hữu… Người trẻ tuổi thích phóng khoáng, lãng mạn thì tạo thế cây hoành, thế cây nằm ngang hoặc trễ đổ xuông như dòng thác.
thành ra, người chơi kiểng rất thích băng rừng lội suối để săn tìm những dáng cây độc đáo, thân hình vặn, có gốc rễ oằn èo, tượng trưng cho sự sống trơ trụi một mình giữa đỉnh hú mây ngàn mà vẫn hiên ngang vượt qua phong ba bão táp.
bởi vậy, người chơi cây kiểng luôn có những khát vọng trường sinh, xem cây cảnh như một bức tranh kỳ mỹ, một viện điều dưỡng miễn phí có khả năng điều chỉnh cuộc sống con người. Có lẽ nên chi mà nhà văn Lâm Ngữ Đường (TQ) mới viết: “Nhà cửa không cây cối chung quanh thì trơ trọi cũng như người không bận quần áo…” (***)
Thơ ca Trung Quốc và Việt Nam thường truyền tụng “tùng hùng vĩ, mai thanh kỳ, trúc thanh nhã, liễu yểu điệu như thiếu nữ”, lại còn coi Tùng – Trúc – Mai là tam kiệt hoặc tam hữu (*). ngược lại cũng có một số cây bị dương thế xa lánh vì nó không đem đến niềm vui, hạnh phúc cho người “ma cây gạo, cú cáo cây đề”.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét